Τράπεζα της Ελλάδος - 6. Αρωγός εντός και εκτός συνόρων
Τράπεζα της Ελλάδος - 6. Αρωγός εντός και εκτός συνόρων
Στα χρόνια που μεσολάβησαν από την πτώχευση του 1932 μέχρι την κατοχή της χώρας από τις φασιστικές δυνάμεις το 1941, η Τράπεζα της Ελλάδος πιστοποίησε κατ' επανάληψη τον θεσμικό της ρόλο ως στυλοβάτη τού συστήματος. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου έσπευσε να βοηθήσει στην διάσωση είτε μεμονωμένων επιχειρήσεων είτε της ελληνικής οικονομίας γενικώτερα. Παραδείγματος χάριν:
(α) Μιλήσαμε ήδη για τα 20 εκατομμύρια που διέθεσε η ΤτΕ προκειμένου να εκκαθαριστεί ομαλά η τράπεζα Κοσμαδοπούλου. Η απόφαση γι' αυτή την βοήθεια λήφθηκε από το Γενικό Συμβούλιο κατά την συνεδρίαση της 17/6/1932, δηλαδή ενάμισυ μήνα μετά την πτώχευση της χώρας. Στην ίδια συνεδρίαση, το Γ.Σ. ενέκρινε και ένα υπέρογκο για την εποχή δάνειο 150 εκατομμυρίων προς την νεοσύστατη Αγροτική Τράπεζα, η οποία αντιμετώπιζε ήδη σοβαρά προβλήματα ρευστότητας.
(β) Με την οικονομική κατάσταση να χειροτερεύει διαρκώς, τα διαθέσιμα των τραπεζών όλο και λιγόστευαν. Χαρακτηριστικό είναι το ότι τον Σεπτέμβριο του 1935 οι καταθέσεις όλων των τραπεζών στην ΤτΕ έφτασαν τα 160 εκατομμύρια ενώ στην αρχή του χρόνου ξεπερνούσαν τα 1,76 δισ.! Τότε ήταν που η Εθνική Τράπεζα ζήτησε την κατεπείγουσα ενίσχυσή της με 275 εκατομμύρια. Το πρόβλημα της ΕτΕ ήταν τόσο μεγάλο ώστε το αίτημα έγινε αμέσως δεκτό από την Εκτελεστική Επιτροπή, ώστε να μη χαθεί χρόνος μέχρι να συγκληθεί το Γενικό Συμβούλιο.
(γ) Μόλις ο Χίτλερ μπήκε στον Πολωνία και άρχισε κι επίσημα ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο κόσμος έσπευσε στις τράπεζες και άρχισε να αποσύρει τις καταθέσεις του. Οι τράπεζες τα χρειάστηκαν και αντέδρασαν σπασμωδικά με το να εφευρίσκουν διάφορες δικαιολογίες για να εμποδίσουν τους καταθέτες τους να προβαίνουν σε αναλήψεις. Η ΤτΕ επενέβη και ζήτησε από όλες τις τράπεζες να σταματήσουν αυτή την τακτική, υποσχόμενη ότι θα τις βοηθούσε καλύπτοντας οποιοδήποτε κενό ρευστότητας παρουσιαζόταν. Έτσι, περί τα τέλη Αυγούστου 1939, οι τράπεζες σήκωσαν όλα τους τα χρήματα από την ΤτΕ και άρχισαν να ικανοποιούν όλες τις απαιτήσεις των καταθετών τους. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, οι καταθέτες ηρέμησαν, πείστηκαν ότι τα χρήματά τους δεν κινδυνεύουν και οι καταθέσεις επέστρεψαν στις τράπεζες.
(δ) Παράλληλα, η ΤτΕ προσπάθησε να βοηθήσει με καθε τρόπο τις μεγάλες επιχειρήσεις που είχαν προβλήματα λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η βοήθεια αυτή δινόταν όχι απλώς με δανεισμό αλλά και με μείωση του επιτοκίου δανεισμού, με προεξοφλήσεις αξιογράφων επί ενεχύρω απαιτήσεων, με κούρεμα των σωρευμένων τόκων κλπ.
Όμως, η Τράπεζα της Ελλάδος δεν έδειχνε συμπαράσταση μόνο στο εγχώριο κεφάλαιο. Όταν στις 17 Μαΐου 1930 ιδρύθηκε η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (ΤΔΔ), ζητήθηκε από την ΤτΕ να συμμετάσχει στο κεφάλαιό της. Η ΤΔΔ απευθυνόταν σε κεντρικές τράπεζες που ενδιαφέρονταν για τον διακανονισμό των χρεών του Α' ́Παγκοσμίου Πολέμου και των συναφών επανορθώσεων ή είχαν νόμισμα ικανοποιητικής αξίας βάσει των αρχών του κανόνα χρυσού ή κανόνα συναλλάγματος-χρυσού που ίσχυαν. Η ΤτΕ δέχτηκε την πρόσκληση, βλέποντάς την ως πρόκληση να αποκτήσει διεθνή αναγνώριση και επιρροή. Τα ταξίδια των στελεχών της τράπεζας ανά τον κόσμο άρχισαν και οι συμμετοχές τους σε διεθνή συνέδρια όλο και αυξάνονταν.
Με τα πρώτα δείγματα της κρίσης στην Ευρώπη, η ΤτΕ εμφανίστηκε έτοιμη να συνδράμει ξένες τράπεζες που αντιμετώπιζαν προβλήματα. Έτσι, στις 22 Ιουνίου 1931 αποφάσισε να συμμετάσχει στην στήριξη της Εθνικής Τράπεζας της Αυστρίας, σε συνεργασία με την ΤΔΔ. Το ίδιο πρόθυμα δέχτηκε να συμμετάσχει και σε δεύτερο δάνειο προς την ίδια τράπεζα, θέλοντας να δείξει την επιθυμία της να βοηθήσει την ΤΔΔ στο έργο της.
Με την ίδια "διεθνή τραπεζική αλληλεγγύη", η ΤτΕ έσπευσε να βοηθήσει και την Εθνική Τράπεζα της Ουγγαρίας. Μάλιστα δε, τον Ιανουάριο του 1932 και ενώ ο Βενιζέλος γυρνούσε την Ευρώπη ψάχνοντας δανεικά, η ΤτΕ υπέκυψε στις πιέσεις της ΤΔΔ και ανανέωσε τα δάνειά της προς τις τράπεζες και της Αυστρίας και της Ουγγαρίας. Και σαν να μην έφταναν αυτά, τον Νοέμβριο του 1933 η ΤτΕ αποφάσισε να παγώσει για τρία χρόνια την εξόφληση των δανείων τής ουγγρικής τράπεζας (σε χρυσά δολλάρια παρακαλώ!) επειδή θεωρήθηκε πως η εξόφληση δεν ήταν εφικτή "λόγω της δυσχερούς οικονομικής καταστάσεως της Ουγγαρίας" (σάμπως η κατάσταση της Ελλάδας να ήταν καλύτερη).
Ας επιστρέψουμε, όμως, στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ως απόρροια της μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης του 1929, όλες οι χώρες του κόσμου άρχισαν να επιβάλλουν περιορισμούς στις εισαγωγές τους (κυρίως αυξάνοντας υπέρογκα τους δασμούς), προκειμένου να μειώσουν την εκροή συναλλάγματος. Τότε άρχισε να ανθεί το "συμψηφιστικό ή αμοιβαίο εμπόριο", πιο γνωστό ως κλήρινγκ (clearing). Δηλαδή, έστελνε μια χώρα στην άλλη καλαμπόκι και, αντί για συνάλλαγμα, πληρωνόταν με βρώμη. Επειδή, όμως, πάντα υπήρχε μια διαφορά στον λογαριασμό (έστω και μικρή), έπρεπε στο τέλος κάθε συναλλαγής να γίνει εκκαθάριση. Για την τακτοποίηση των εκκαθαρίσεων από κλήρινγκ, η ευθύνη ανατέθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Αλλά για το κλήρινγκ θα πούμε περισσότερα αύριο.
(α) Μιλήσαμε ήδη για τα 20 εκατομμύρια που διέθεσε η ΤτΕ προκειμένου να εκκαθαριστεί ομαλά η τράπεζα Κοσμαδοπούλου. Η απόφαση γι' αυτή την βοήθεια λήφθηκε από το Γενικό Συμβούλιο κατά την συνεδρίαση της 17/6/1932, δηλαδή ενάμισυ μήνα μετά την πτώχευση της χώρας. Στην ίδια συνεδρίαση, το Γ.Σ. ενέκρινε και ένα υπέρογκο για την εποχή δάνειο 150 εκατομμυρίων προς την νεοσύστατη Αγροτική Τράπεζα, η οποία αντιμετώπιζε ήδη σοβαρά προβλήματα ρευστότητας.
 |
| 1932. Η φτώχεια έχει αρχίσει να θερίζει. Σύμφωνα με την τοπική εφημερίδα της Δράμας Λαϊκή Φωνή, μέσα σε έξι μήνες (11/1931-5/1932), οι δραμινοί "σκοτώνουν" στα τέσσερα αργυραμοιβεία της πόλης τους πάνω από 40 οκάδες χρυσαφικά, ο οποίος φυγαδεύεται παράνομα στο εξωτερικό. |
(β) Με την οικονομική κατάσταση να χειροτερεύει διαρκώς, τα διαθέσιμα των τραπεζών όλο και λιγόστευαν. Χαρακτηριστικό είναι το ότι τον Σεπτέμβριο του 1935 οι καταθέσεις όλων των τραπεζών στην ΤτΕ έφτασαν τα 160 εκατομμύρια ενώ στην αρχή του χρόνου ξεπερνούσαν τα 1,76 δισ.! Τότε ήταν που η Εθνική Τράπεζα ζήτησε την κατεπείγουσα ενίσχυσή της με 275 εκατομμύρια. Το πρόβλημα της ΕτΕ ήταν τόσο μεγάλο ώστε το αίτημα έγινε αμέσως δεκτό από την Εκτελεστική Επιτροπή, ώστε να μη χαθεί χρόνος μέχρι να συγκληθεί το Γενικό Συμβούλιο.
(γ) Μόλις ο Χίτλερ μπήκε στον Πολωνία και άρχισε κι επίσημα ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο κόσμος έσπευσε στις τράπεζες και άρχισε να αποσύρει τις καταθέσεις του. Οι τράπεζες τα χρειάστηκαν και αντέδρασαν σπασμωδικά με το να εφευρίσκουν διάφορες δικαιολογίες για να εμποδίσουν τους καταθέτες τους να προβαίνουν σε αναλήψεις. Η ΤτΕ επενέβη και ζήτησε από όλες τις τράπεζες να σταματήσουν αυτή την τακτική, υποσχόμενη ότι θα τις βοηθούσε καλύπτοντας οποιοδήποτε κενό ρευστότητας παρουσιαζόταν. Έτσι, περί τα τέλη Αυγούστου 1939, οι τράπεζες σήκωσαν όλα τους τα χρήματα από την ΤτΕ και άρχισαν να ικανοποιούν όλες τις απαιτήσεις των καταθετών τους. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, οι καταθέτες ηρέμησαν, πείστηκαν ότι τα χρήματά τους δεν κινδυνεύουν και οι καταθέσεις επέστρεψαν στις τράπεζες.
(δ) Παράλληλα, η ΤτΕ προσπάθησε να βοηθήσει με καθε τρόπο τις μεγάλες επιχειρήσεις που είχαν προβλήματα λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η βοήθεια αυτή δινόταν όχι απλώς με δανεισμό αλλά και με μείωση του επιτοκίου δανεισμού, με προεξοφλήσεις αξιογράφων επί ενεχύρω απαιτήσεων, με κούρεμα των σωρευμένων τόκων κλπ.
Όμως, η Τράπεζα της Ελλάδος δεν έδειχνε συμπαράσταση μόνο στο εγχώριο κεφάλαιο. Όταν στις 17 Μαΐου 1930 ιδρύθηκε η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (ΤΔΔ), ζητήθηκε από την ΤτΕ να συμμετάσχει στο κεφάλαιό της. Η ΤΔΔ απευθυνόταν σε κεντρικές τράπεζες που ενδιαφέρονταν για τον διακανονισμό των χρεών του Α' ́Παγκοσμίου Πολέμου και των συναφών επανορθώσεων ή είχαν νόμισμα ικανοποιητικής αξίας βάσει των αρχών του κανόνα χρυσού ή κανόνα συναλλάγματος-χρυσού που ίσχυαν. Η ΤτΕ δέχτηκε την πρόσκληση, βλέποντάς την ως πρόκληση να αποκτήσει διεθνή αναγνώριση και επιρροή. Τα ταξίδια των στελεχών της τράπεζας ανά τον κόσμο άρχισαν και οι συμμετοχές τους σε διεθνή συνέδρια όλο και αυξάνονταν.
Με τα πρώτα δείγματα της κρίσης στην Ευρώπη, η ΤτΕ εμφανίστηκε έτοιμη να συνδράμει ξένες τράπεζες που αντιμετώπιζαν προβλήματα. Έτσι, στις 22 Ιουνίου 1931 αποφάσισε να συμμετάσχει στην στήριξη της Εθνικής Τράπεζας της Αυστρίας, σε συνεργασία με την ΤΔΔ. Το ίδιο πρόθυμα δέχτηκε να συμμετάσχει και σε δεύτερο δάνειο προς την ίδια τράπεζα, θέλοντας να δείξει την επιθυμία της να βοηθήσει την ΤΔΔ στο έργο της.
Με την ίδια "διεθνή τραπεζική αλληλεγγύη", η ΤτΕ έσπευσε να βοηθήσει και την Εθνική Τράπεζα της Ουγγαρίας. Μάλιστα δε, τον Ιανουάριο του 1932 και ενώ ο Βενιζέλος γυρνούσε την Ευρώπη ψάχνοντας δανεικά, η ΤτΕ υπέκυψε στις πιέσεις της ΤΔΔ και ανανέωσε τα δάνειά της προς τις τράπεζες και της Αυστρίας και της Ουγγαρίας. Και σαν να μην έφταναν αυτά, τον Νοέμβριο του 1933 η ΤτΕ αποφάσισε να παγώσει για τρία χρόνια την εξόφληση των δανείων τής ουγγρικής τράπεζας (σε χρυσά δολλάρια παρακαλώ!) επειδή θεωρήθηκε πως η εξόφληση δεν ήταν εφικτή "λόγω της δυσχερούς οικονομικής καταστάσεως της Ουγγαρίας" (σάμπως η κατάσταση της Ελλάδας να ήταν καλύτερη).
 |
| Βασιλεία, Ελβετία: Η έδρα της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (Bank for International Settlements - BIS) |
Ας επιστρέψουμε, όμως, στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ως απόρροια της μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης του 1929, όλες οι χώρες του κόσμου άρχισαν να επιβάλλουν περιορισμούς στις εισαγωγές τους (κυρίως αυξάνοντας υπέρογκα τους δασμούς), προκειμένου να μειώσουν την εκροή συναλλάγματος. Τότε άρχισε να ανθεί το "συμψηφιστικό ή αμοιβαίο εμπόριο", πιο γνωστό ως κλήρινγκ (clearing). Δηλαδή, έστελνε μια χώρα στην άλλη καλαμπόκι και, αντί για συνάλλαγμα, πληρωνόταν με βρώμη. Επειδή, όμως, πάντα υπήρχε μια διαφορά στον λογαριασμό (έστω και μικρή), έπρεπε στο τέλος κάθε συναλλαγής να γίνει εκκαθάριση. Για την τακτοποίηση των εκκαθαρίσεων από κλήρινγκ, η ευθύνη ανατέθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Αλλά για το κλήρινγκ θα πούμε περισσότερα αύριο.
